Âm nhạc Việt Nam rất đa dạng và phong phú với nhiều thể loại nhạc khác nhau đặc trưng cho từng vùng, miền trong đó phải kể đến Quan họ Bắc Ninh. Đây là một loại hình nghệ thuật dân gian tiêu biểu ở vùng Kinh Bắc. Với những làn điệu gần gũi, chân phương mang nội dung giao duyên trữ tình thắm thiết. Trải qua một quá trình phát triển lâu dài, những nét đẹp trong làn điệu dân ca Quan họ đã khiến dòng nhạc này trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu trong cuộc sống của người dân phía Bắc. Năm 2009, Quan họ Bắc Ninh được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể như là một sự khẳng định về giá trị văn hóa mà hát Quan họ đã mang lại trong suốt những thập kỷ qua.
Đôi nét về dân ca Quan họ Bắc Ninh
Hát Quan họ (hay Quan họ Bắc Ninh) là “đặc sản” dân ca của người Việt ở tỉnh Bắc Ninh. Nó bắt nguồn từ những lối hát đối đáp nam nữ có từ rất lâu đời. Hát Quan họ chủ yếu chỉ được tổ chức ở mỗi làng; mỗi năm một lần vào dịp hội làng. Nó gắn với tục kết bạn nam nữ, kết nghĩa giữa hai làng khác nhau.
Ngoài một bộ phận nhỏ mang nội dung chúc tụng, khẩn cầu. Đại bộ phận các bài ca mà các anh Hai, chị Hai Quan họ (cách gọi nhau theo truyền thống) đối đáp với nhau đều mang nội dung giao duyên trữ tình rất thắm thiết. Tuy nhiên, theo tập tục cổ truyền; trai gái trong các nhóm kết bạn hát với nhau lại không bao giờ lấy nhau.
Các cuộc Hát Quan họ có thể diễn ra ở trong nhà cũng như ngoài trời. Phương thức sinh hoạt ở các làng khá đa dạng. Song nhìn chung, ngoài một số nét khác biệt; trong Hát Quan họ chứa đựng cả những nét có ở nhiều thể loại hát đối đáp nam nữ của các tộc trên đất nước. Hát Quan họ bao giờ cũng hát đôi. Trình tự hát vừa theo nội dung vừa theo làn điệu, đối lời kèm đối giọng.
Tinh thần bản sắc văn hóa trong dân ca Quan họ
Quan họ Bắc Ninh là một nét văn hóa âm nhạc truyền thống đặc sắc không thể thiếu trong cuộc sống người dân phía Bắc. Dòng nhạc này rất gần gũi với người dân chân phương. Thể hiện tình cảm một cách mộc mạc, lịch sự mà rõ ràng.
Người dân nghe nhạc bằng tất cả sự yêu mến. Cũng như tôn trọng với những nghệ sỹ biểu diễn tài năng, tấm lòng và tình yêu chân thành. Vì lẽ đó mà quan họ Bắc Ninh thường được dùng là phương thức sinh hoạt cuối tuần của người dân Bắc Ninh và nhiều vùng lân cận.
Trải qua một quá trình phát triển lâu đời trên một vùng đất có sự giao lưu rộng và phát triển sớm; Hát Quan họ đã trở thành một điểm sáng trong dân ca Việt Nam. Dân ca Quan họ có khoảng 180 bài khác nhau; không tính các dị bản. Đây là một trong những kỷ lục của các thể loại dân ca Việt Nam.
Lời hay ý đẹp, ngôn ngữ bình dân nhưng tinh tế, ý nhị, giàu hình tượng và cảm xúc. Âm điệu phong phú, trữ tình; lối hát mượt mà với kỹ thuật nảy hạt độc đáo, phong cách lịch thiệp – tất cả làm nên vẻ đẹp và sức hấp dẫn của dân ca Quan họ Bắc Ninh.
Ngày 30 tháng 9 năm 2009, tại kỳ họp lần thứ 4 của Ủy ban liên chính phủ Công ước UNESCO Bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể. Quan họ đã được công nhận là di sản phi vật thể đại diện của nhân loại.
